Scientific American01.4.2023 – 19:56
Prej kohësh në shkencë është supozuar se fëmijët që jetojnë në qytete rriten më shpejt dhe më shëndetshëm se fëmijët në fshat, mirëpo një studim i ri shkencor tregon se kjo prirje ka ndryshuar në tri dekadat e fundit.
Një studim global i botuar në revistën Nature zbuloi se gjatësia mesatare e fëmijëve dhe adoleshentëve urbanë midis moshës 5 dhe 19 vjeç tani është pak më e shkurtër se ajo e bashkëmoshatarëve të tyre në zonat rurale në shumicën e vendeve, dhe ky ndryshim është veçanërisht i dukshëm në vendet e pasura, si SHBA, Britania e Madhe dhe Franca.
Aty ku historikisht kemi parë një përfitim mjaft të qartë nga të jetuarit në qytete, ky përfitim është zvogëluar pak me kalimin e kohës, thotë bashkëautori i studimit Honor Bixby dhe shkencëtar në Universitetin e Essex-it në Angli. Ai shton se mund të konsiderohet pozitiv fakti që gjatësia e fëmijëve nga fshati po shkon vërtet me atë të fëmijëve urbanë. Nga ana tjetër, shkencëtarët ende po përpiqen ta sqarojnë pse ndodh pikërisht kjo.
“Përparësia urbane”
Qytetet kanë qenë prej kohësh të lidhura me shëndet më të mirë, të cilin shkencëtarët e quajnë “përparësia urbane”, për shkak të qasjes më të mirë të njerëzve ndaj kujdesit shëndetësor cilësor, arsimit, sigurisë dhe ushqimit. Barrierat ndaj këtyre burimeve mund të ndikojnë veçanërisht në zhvillimin e hershëm vendimtar të fëmijëve.
Kjo fazë e hershme e jetës me të vërtetë vendos tonin për shëndetin në moshën madhore dhe më vonë. Gjatësia dhe indeksi i masës trupore (BMI) shihen veçanërisht si masa antropometrike të rritjes dhe zhvillimit, sepse lartësia dhe pesha ndikohen nga cilësia e të ushqyerit, si dhe nga një mjedis jetese i shëndetshëm, thotë Bixby, i cili ka punuar në studim së bashku me më shumë se 1500 shkencëtarë nga Noncommunicable Disease Risk Colaboration, një rrjet mbarëbotëror shkencëtarësh dhe mjekësh.
Studimi përfshiu të dhënat e 71 milionë njerëzve
Studimi analizoi të dhënat nga 71 milionë pjesëmarrës nga 2,325 studime të popullsisë të kryera midis viteve 1990 dhe 2020 në 200 shtete dhe territore. Në vitin 1990, fëmijët që jetonin në qytete ishin më të gjatë se ata në zonat rurale, megjithëse në shumicën e vendeve me të ardhura të larta ky ndryshim ishte i papërfillshëm. Megjithatë, deri në vitin 2020, ndërkohë që gjatësia në përgjithësi u rrit për fëmijët në zonat urbane dhe rurale, fëmijët në qytete panë një rritje më të vogël në gjatësi në shumicën e vendeve, zbuloi studimi i ri.
Ajo që doli të ishte një rezultat i shkëlqyeshëm, veçanërisht pasi doli që diferencat në BMI ishin në fakt shumë më të vogla, ishte lartësia. Kur flasim për disavantazhin e vogël urban, nënkuptojmë se lartësia mesatare e popullsisë që jeton në qytete është pak më e ulët se lartësia mesatare e dikujt që jeton në një zonë rurale në të njëjtin vend, shpjegon Bixby.
Çfarë e shkaktoi ndryshimin e këtij trendi?
Ndryshimi mund të nënkuptojë gjithashtu se hendeku në burimet shëndetësore midis dy popullsive po ngushtohet. Por nëse kjo është për shkak se shëndeti i njerëzve në qytete po përkeqësohet ose për shkak se shëndeti i atyre në zonat rurale po rritet, është një pyetje që shkencëtarët ende po përpiqen t’i japin përgjigjie.
Është gjithashtu e vështirë të përcaktohet nëse ndryshimet nxiten nga faktorë socio-ekonomikë, ndryshime të popullsisë ose një kombinim i këtyre faktorëve, thotë Mahesh Karra, asistent profesor i politikës së zhvillimit global në Universitetin e Bostonit, i cili nuk ishte i përfshirë në studimin e ri.
Migrimi natyror si shkak?
Migrimi natyror dhe përhapja e zhvillimit urban janë faktorë që mund të ndikojnë se kush jeton sot në qytete. Sipas një raporti të Kombeve të Bashkuara të vitit 2018, 55 për qind e popullsisë së botës atëherë jetonte në zona urbane.
Për herë të parë në historinë njerëzore, shumica e njerëzve jetojnë në zona urbane, por kjo tani po e ndryshon përbërjen relative të atyre që jetojnë në zonat rurale kundrejt atyre urbane. Përbërja po ndryshon gjithashtu pasi ka shumë migrime nga zonat rurale në ato urbane. Njerëzit janë shumë më të lëvizshëm sot dhe bëhet e vështirë të veçohen këto efekte mesatare, shpjegon Karra.
Bixby, megjithatë, thotë se migrimi mund të jetë në rrënjë të disa prej ndryshimeve, por ndoshta nuk është faktori kryesor pas tendencave të zbuluara rishtazi. “E vërteta është se ne thjesht nuk kemi të dhëna për ta përcaktuar saktë rolin e migrimit në studimin tonë,” shton Bixby. Dhe Karra pajtohet se migrimi ndoshta nuk është shtytësi kryesor i ndryshimit të gjatësisë së fëmijëve dhe adoleshentëve në qytete.
Është një pikëpamje cinike të imagjinosh që njerëzit më të sëmurë po lëvizin nga zonat rurale në ato urbane sepse e dinë që zonat urbane ofrojnë kujdes më të mirë, shpjegon Karra. Kjo teorikisht mund ta ulë nivelin e shëndetit në qytete dhe ta zvogëlojë hendekun midis popullsisë, por vetëm nëse zonat urbane bien në aspektin e përparimit të tyre, shton Karra.
Në pjesën më të madhe, është evidente se si në zonat urbane ashtu edhe në ato rurale, shëndeti përmirësohet dhe BMI dhe gjatësia rriten me kalimin e kohës. Por këto parametra rriten më shpejt në zonat rurale sesa në zonat urbane dhe ky është një përkim në të cilën tani mund të shihet ose një shëndet më i mirë ose një përzgjedhje më e mirë e përbërjes së njerëzve që qëndrojnë në zonat rurale, shpjegon Karra.
Rritja ekonomike e zonave rurale si shkak?
Nga ana tjetër, shton Bixby, vendet ku rritja e lartësisë rurale ka qenë më e dukshme mund të jetë duke përjetuar rritje ekonomike ose investime për t’i rritur standardet e jetesës. Megjithëse rritja e përgjithshme e lartësisë në zonat rurale dhe urbane është një tendencë pozitive, Bixby thekson se pabarazitë ekzistojnë ende, veçanërisht në vendet në Afrikën Sub-Sahariane, Azinë Jugore, Paqësorin dhe Lindjen e Mesme. Djemtë që jetonin në zonat rurale në këto rajone nuk u rritën më shtat, dhe në disa vende të këtyre zonave, gjatësia mesatare e djemve u bë më e shkurtër pavarësisht se ku jetonin.
Në vendet me të ardhura të ulëta, fëmijët nga zonat rurale mund të mbeten ende pak prapa, kështu që ka ende mundësi për të vazhduar të mendohet për synimin e popullatave të cenueshme, ku burimet do të përdoren në mënyrë më efikase. Ajo gjithashtu kthehet në nevojën për të gërmuar pak më thellë se cilët janë saktësisht fëmijët që kanë mbetur prapa, thotë Karra.
Qëllimi – mirëkuptim dhe mbështetje më e mirë e popullatës më të varfër
Bixby dhe kolegët e saj po punojnë gjithashtu për ta kuptuar dhe fokusuar më mirë se ku jetojnë popullatat më të varfra dhe si t’i mbështesin ato. Ai shpreson se të dhënat e reja do të ofrojnë udhëzime se ku të zbatohen politika dhe programe që e mbështesin rritjen dhe zhvillimin.
Edhe në vendet e pasura, pabarazia që shohim brenda qyteteve mund të jetë vërtet e madhe. Kjo nuk është befasi, por ndërkohë që është rasti që qytetet mund të ofrojnë shumë mundësi për shëndet të mirë, duket se këto mundësi nuk janë të disponueshme për të gjithë. Ata që i humbasin këto mundësi janë shpesh njerëzit më të varfër. Mendoj se kjo është ajo që del nga të dhënat dhe është një lloj shenje paralajmëruese për rritjen e pabarazive brenda qyteteve, thotë në fund Bixby./ Scientific American
Përgatiti: Nuhi Shala
