Shkruan av. Zanfir Kryeziu
Në botimin e vitit 2019 të librit me titull 12 Fiset Shqiptare sipas Kanunit të Lekë Dukagjinit të autorëve Mr.sc.Avdyl Hoxha dhe Rexhep Maksutaj në faqet 153-155 në mes tjerash elaborohet ryezinjtë e Gjakovës ishin një familje fisnike qysh para periudhës, kur në këto troje sundonte Perandoria Osmane. Sipas historisë kjo familje rrjedh nga Fisi i Buzëzezëve, që bënte pjesë në fiset arbënore,që ishte konsoliduar dhe zinte vend në Mesjetë.
Këtë fis e gjejmë edhe në dokumentet e shekullit XIV. Eqrem Çabej thotë:” Historia e fiseve shqiptare(historia e pashkruar e Shqipërisë),ndodhet ende në errësirë pas fiseve ilire, që i njohim, shtrati i dytë janë 13 fiset që përmenden, me 1304.
Çabej, ndër këto fise, rendit edhe Buzëzezët”. Millan Shufllai thotë: Sevast Buzëzezia (1274) duhet krahasuar me Buzëzezi, që rrjedh prej Fisit Buzëzezi, që përmendet në Kadastrën e Shkodrës të vitit 1416. Buzëzezajt kishin në krye të fisit një Sevast, që do të ishte i radhitur para shekullit XI si fis i afirmuar në radhën e aristokracisë shqiptare deri në shekullin XV. Ishte i ndarë në tri degëzime: 1.Bushati (Buza, Bus-sat), 2. Ziu (Zezaj-Kryeziu), 3. Rënesi-Buzuku.
Pinjollët e fisit Zezët, me emrin Ziu (Zezaj) na paraqiten me seli në fshatin Zezaj në qytetin e sotëm të Pukës,por banorë të Zezajve ka edhe në fushën e Zadrimës, në dy krahët e Drinit. Për Bushatët kemi”Kryebushatët”që i kanë dhënë edhe emrin një lagjeje të fshatit dhe për Ziun (Zezajt) kemi Kryezezët, që i njohim në shekullin XV, si zotër të pronave të viseve malore,që ishin pjesë e pronave të Buzëzezve deri në shekullin XI.Si dëshmi e kësaj prone është ruajtur edhe toponimi: Mali i Kryezezve, në Laç të Vadejës të sotme.
Që i kemi Kryezezët me këtë mbiemër na dëshmon edhe një dokument i mesit të shekullit XV. Me 18.03.1445 kemi,”Të bijtë e Medon Kryeziut marrin Konçesionin e Kazenës”. Dera e Zezajve mban emrin tipik autokton mesjetar, Zezaj, kreu i Zezajve-Kryezi.
Një pinjoll i kësaj deri,që në fillim të viteve 1600,u shkëput dhe u vendos në Gjakovë dhe ruajti traditën e trashëguar që para pushtimit turk. Një degë tjetër e Kryezezve në fillim të viteve 1700, u zhvendos nga Puka në Iballë më mërinë mesjetar Bardhët (Pukë), fshat të cilit i dha mërinë e vet Kryezi.
Kryezi është fshati më i madh i komunës Qafa e Malit në rrethinën e Pukës. Një pinjoll i Kryezinjve paska ardhur në Gjakovë ”që në fillim të viteve 1600”, por sipas rrëfimeve para kësaj date kemi beun e parë në familjen e Kryezinjve në Gjakovë. Beu i parë i kësaj familjeje në Gjakovë ishte Hasan Bej (Gego Zade), fjala Zade rrjedh nga gjuha persishte që ka kuptimin”Bir”.
Bëri përjashtim njeri nga pinjollët e parafundit pashallarë të kësaj plejade, Mustafë Pasha, i fundit të shekullit XVIII, i cili tash më është quajtur Karabash-Kryeziu,(Karabash mbiemri i dytë i kryeziut të Gjakovës). Familja Kryeziu e Gjakovës, krah i Mahmud Pashë Gegës, është trungu që la trashëgimtar.
Në mënyrë të veçantë dallohet fisniku Gani Beg Kryeziu, nismëtar i bashkëpunimit me anglo/amerikanë gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe çlirimtar i Gjakovës, luftëtar i dalluar i fisit Bytyç të Gjakovës. Kryezinjt, siç theksuam i përkisnin Fisit të Buzëzinjve nga i cili ishin shkëputur qysh në shekullin XIV, dhe formuan mbiemrin e tyre Kryezinjtë, por vetën e quajshin Fisi i Kryezinjve.
