Ymer jaka
Në një telegram të Forin Ofisit dërguar ambasadës britanike në Beograd thuhet: «Pajtohem që hapësira për ndërhyrjen tonë është e kufizuar, por unë nuk dëshiroj të heq dorë nga çështja Kryeziu pa bërë përpjekje të mëtejme në interes të tij. Nëse nuk keni asgjë kundër, ju do të duhet të vazhdoni të bisedoni me doktor Shubashiqin. […] Ne nuk mund të qëndrojmë mospërfillës për fatin e tij, meqë nuk e kemi zakon t’i braktisim shokët tanë.»16
Në përgjigjen e tij Forin Ofisit, ambasadori Stivenson njofton se kishte biseduar me Dr. Shubashiqin për çështjen e Gani Kryeziut,17 ndërsa më vonë i kishte dërguar letër Ministrisë së Punëve të Jashtme të Jugosllavisë me kërkesën që të njoftohej për «ndonjë zhvillim të mëtejmë në çështjen e Gani Kryeziut».18
Pas telegramit të Said Kryeziut, dërguar minitrit të Punëve të Jashtme të Britanisë së Madhe, Ernest Bevinit (Ernest Bevin) dhe majorit S. E. Vatraus (S. E. Watrous) për rrezikun që i kërcënohej të vëllait të dënohej me vdekje dhe kërkesës që të ndërhynin për shpëtimin e tij,19 Forin Ofisi e njoftoi ambasadën britanike në Beograd se «Kryeziu mund të jetë në rrezik të pashmagshëm të dënohet me vdekje duke u mbështetur në akuza të kurdisura. Ju lutem të hetoni urgjentisht».20
Në përgjigjen drejtuar Forin Ofisit sekretari i parë i Ambasadës britanike në Beograd, F. U. Dikin (F. W. Deakin), shkruan: «Ganiu nuk do të dënohet me vdekje. Kam theksuar se kërkoj hollësitë e akuzës kundër tij. […] Në qoftë se përgjigjja nuk është e “kënaqshme”, pajtohem se kësaj çështjeje duhet t’i jepet publicitet dhe propozoj, nëse pajtoheni ta informojmë korrespondentin e Dejli Telegrafit (Daily Telegraph) këtu».21
Në një letër dërguar Forin Ofisit lidhur me raportin e majorit Simkoks (Simcox), koloneli Boksholl (Boxhall) propozon që të ndërmerren veprimet si vijon: «Që kopja e raportit të majorit Simkoks t’i vihet në dispozicion ambasadës sonë në Beograd; t’i bëhet parashtresë Qeverisë Jugosllave, të mbështetur në fakte, aq sa i dimë, që të arrijmë që dënimi i padrejtë të shfuqizohet; po të dalë kjo punë e pamundshme, t’i japim publicitet të zgjeruar në shtyp dhe nëpërmjet BBC-së për faktet e vërteta që i njohim dhe t’i nxjerrim në shesh akuzat e kurdisura, nëpërmjet të cilave një patriot i ndershëm është dënuar, dënim ky që duhet të jetë i palejueshëm».22
Një muaj më vonë, menjëherë pas shqiptimit të dënimit të Gani Kryeziut zyrtarët britanikë ndërhynë te zyrtarët jugosllavë për heqjen ose uljen e dënimit të shqiptuar.
Kështu, në një letër dërguar gjeneralit Velebit, zëvendës sekretarit të shtetit të Punëve të Jashtme të Jugosllavisë, sekretari i parë i ambasadës britanike në Beograd, F. U. Dikin, ndër të tjera shkruan: «Siç e dini, Gani Kryeziu bëri shërbime me vlerë duke i përkrahur Aleatët gjatë luftës, prandaj ne e kemi shqyrtuar akuzën e paraqitur kundër tij në dritën e dëshmive të siguruara nga oficerët ndërlidhës britanikë të cilët […] janë të bindur se ka pak mbështetje për akuzën sipas të cilës Kryeziu është dënuar dhe do t’ju jem mirënjohës në qoftë se ua tërhiqni vërjetjen autoriteteve jugosllave për dëshmitë të cilat i bashkëngjita me qëllim që dënimin e Kryeziut ta shfuqizojnë ose ta ulin».23
Deri në muajin maj të vitit 1946 Forin Ofisi iu drejtua dy herë Gjykatës Civile në Beograd me kërkesën që të njoftohej a i ishte dhënë ndonjë përgjigje letrës së Z. Dikin dërguar gjeneralit Velebit.24
Gjykata Civile e Beogradit, me letrën dërguar Forin Ofisit lidhur me letrën e Dikinit përgjigjet se gjenerali Velebit, pas bisedës me ministrin e brendshëm, gjeneralin Rankoviq, kishte deklaruar se «brenda gjashtë muajve ose vitit të ardhshëm Kryeziu mund të amnistohej».25
Në një letër të Forin Ofisit dërguar Gjykatës Civile në Beograd, pas pohimit se e kishte të qartë se në rrethanat ekzistuese Gani Kryeziu nuk mund të lirohej nga burgu, shtohet: «Ne mund ta shtrojmë përsëri çështjen e padisë pas disa muajsh dhe të përpiqemi ta përshpejtojmë amnistinë e tij».26
Gjashtë muaj më vonë, Forin Ofisi në një letër drejtuar Gjykatës Civile shtron pyetjen: «A mund të na tregoni a është amnistuar Kryeziu, a mendoni se bën ta ngremë prapë këtë çështje me autoritetet jugosllave».27
Pas kësaj letre në dosjen për Gani Kryeziun, të ruajtur në Arkivin e Forin Ofisit, për një periudhë njëvjeçare nuk ndeshim në asnjë dokument. Dokumenti i parë pas atij të fundit të vitit 1946 është një letër e Ministrisë së Punëve të Jashtme të Jugosllavisë drejtuar Ambasadës së Britanisë së Madhe në Beograd, sipas së cilës del se kjo ambasadë me notën e datës 19 dhjetor të vitit 1947 i ishte drejtuar Ministrisë së sipërpërmendur me kërkesën që të amnistohej Gani Kryeziu.28 Ministria e Punëve të Jashtme e Jugosllavisë kësaj kërkese i përgjigjet: «I lartpërmenduri është duke e vuajtur ndëshkimin me të cilin është dënuar nga gjykata kompetente ngase ka bashkëpunuar me armikun gjatë luftës. Duke qenë se kushtet për amnisti të parapara me ligj nuk janë plotësuar, Gani Kryeziu do të mbetet në burg deri sa ta përfundojë dënimin».29
Kjo ndërhyrje e ambasadës së Britanisë së Madhe lidhet me një letër të cilën e kishte marrë njëri ndër anëtarët e Misionit anglez në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore, Xhulian Emëri (Julian Amery), nga Said Kryeziu se i vëllai, Ganiu, kishte vështirësi shëndetësore me mushkëritë dhe shtypjen e gjakut dhe se frikësohej se mund të vdiste në qoftë se së shpejti nuk lirohej nga burgu.
Ky qëndrim i ashpër i Beogradit shpjegohet me gjendjen e krijuar pas acarimit të marrëdhënieve të Jugosllavisë me Bashkimin Sovjetik, marrëdhënie këto që përfunduan me Rezolutën e Informbyrosë të muajit qershor të vitit 1948, kur vendet e bllokut komunist i ndërprenë të gjitha marrëdhëniet me Jugosllavinë.
Një pandehmë e këtillë mund të mbështetet në një letër të Gjykatës Civile të Beogradit drejtuar Forin Ofisit në të cilën, lidhur me mundësinë e lirimit nga burgu të Gani Kryeziut, kjo Gjykatë përgjigjet: «Ne kemi frikë se në rrethanat e tanishme, kur jugosllavët duan të tregojnë se janë më komunistë se Moska, çdo bashkëpunim i mëtejmë i drejtpërdrejtë me ne do t’i shkaktojë më shumë dëm se dobi Kryeziut. Në anën tjetër ne mendojmë se është e mundshme që jugosllavët mund të mendojnë se ia vlen mbajtja gjallë e Kryeziut si një kërcënim potencial kundër shqiptarëve. Në rast se ekzistenca e tij ka qenë e harruar në shtyp për çështje të tjera, ambasadori pajtohet ta përmendë këtë rast në rrjedhën e dialogut me një anëtar më të vjetër të partisë jugosllave i cili ka qenë asistent i ministrit të Punëve të Jashtme kur do ta ketë mundësinë e parë. Kemi frikë se kjo është e tëra që mund të bëjmë për Kryeziun në këtë moment».30
16 Ref. Fo371/48110, 28.VII.1945.
17 Ref. Fo371/48110, 30.VII.1945.
18 Ref. Fo371/48110, 16.IX.1945
19 Ref. Fo371/72110, 19.X.1945.
20 Ref. Fo371/48110, 22.X.1945.
21 Ref. Fo371/48110, 27.X.1945.
22 Ref. Fo371/48110, 13.XI.1945.
23 Ref. Fo371/58472, 12.XII.1945.
24 Ref. Fo371/48110, 28.II.1946 dhe Fo 371/58472, 3.V.1946.
25 Ref. Fo371/58472, 31.V.1946.
26 Ref. Fo371/58472, 19.VI.1946.
27 Ref. Fo371/58472, 3.XII.1946.
28 Kjo notë nuk gjendet në dosjen e Gani Kryeziut.
29 Fo371/72110, 21.II.1948.
30 Ref. Fo371/72110, 18. X.1948.Vijon
