Amoku

(Fragment nga romani Koha pezull)

Duhet të mësohemi të jetojmë me fantazmat e së kaluarës.    

1.

   Qyteti dergjej në vapë. Dyqane të plaçkitura, shtëpi të djegura, rrugë të braktisura. Këmbë njeriu nuk shihej sa të hante syri. Ta shtinte frikën një kufomë ndanë rrugës me tiparet e shtangura nga tmerri që kishte përjetuar pak çaste para se të jepte shpirt. 

   Se nga doli një breshkë. Kalonte ngadalë rrugën, s’i bëhej vonë për asgjë. Disa palë sy e shihnin të habitur nga dritaret me perde gjysmë të lëshuara. Ndërkaq, ndryshe nga të tjerët burri i trallisur nga shkëlqimi verbues i diellit, kishte dalë në ballkonin e katit të tretë të një apartamenti. Ndiqte ecjen e ngathët të breshkës me frikën se do ta shkelte ndonjë makinë.   

   Heshtja dukej edhe më e rëndë pas çmendurisë së mbrëmshme kur ushtarët rusë, që erdhën me nxitim nga Bosnja, u futën në kryeqytet. Nata kaloi në ulërima e orgji të ushtarëve me femra kolone. Vendësit e mbetur ishin strukur bodrumeve e rrënojave të shtëpive.  Prisnin me vesh të ngrehur si lepuri prapa kaçubës.  

   Sheshi qe mbushur me gëzhoja plumbash, shishe bosh të rakisë dhe mbetje ushqimesh. 

   Amoku (1. Në gjuhën malajziane “amok” do të thotë “i tërbuar” ose “i xhindosur”), qe futur në trupin e paramilitarëve, policëve dhe rezervistëve shumë kohë më parë. Kolonë të armatosur ia behnin nëpër banesa e shtëpi, i nxirrnin banorët vendës në trotuar, i plaçkitnin dhe i nisnin rrugës së madhe drejt kufirit. Ata që kundërshtonin i pushkatonin pa gjyq, të rinjtë i ndanin nga turma dhe i nisnin në drejtim të panjohur. Amoku i kishte goditur kolonët në tru, u jepte energji që nuk e kishin pasur kurrë më parë, shkumonin si qentë e çartur, kërkonin viktima e gjak. 

   Nata më e gjatë për vendësit iku. Në ajrin e nderë u përhap lajmi se ushtarët rusë ia kishin mbathur. Pas tyre po iknin me bisht ndër shalë paramilitarët, policët dhe rezervistët me kamionët e ngarkuar me plaçka të rrëmbyera, televizorë, frigoriferë, lavatriçe dhe pajime elektrike. Ia mbathte një ushtri laramane, e egër si hordhitë e Xhinkis Khanit. Popullatën e mbetur podrumeve e freskoi lajmi se një ushtri miqësore shumë herë më e fortë po futej në vend. Njerëzit e strukur prisnin në tension.  

    Me të dëgjuar uturimat e autoblindave dikush lëshoi zë nga ballkoni i një rrokaqielli: 

   -Shpëtum! 

   Askush nuk iu përgjigj.   

   Toka dridhej nga autoblindat, që futeshin në qytet. Befas mijëra zëra e përshkuan ajrin e elektrizuar. 

   -NATO, NATO! 

   Koloninë e qindra apartamenteve përballë e kishte mbërthyer heshtja mortore.  

   Turma që doli nga hiçi ishte renditur ndanë rrugës, të rreckosur e të paushqyer. Duart i kishin ngritur drejt autoblindave si t’u faleshin perëndive.    

   Burri thatim shihte nga ballkoni i katit të tretë të apartamentit. Sytë iu rrëmbushën nga emocionet. I fshiu lotët dhe i fërkoi sytë si të mos u besonte. Pas një ngurrimi ngriti duart lart në mënyrë të pavetëdijshme sikur u falej zotave që nuk i shihte.     

   Një zë i thoshte të zbriste poshtë, të gëzohej me turmën. Por këmbët nuk i bënin. Ishte tepër i lodhur, i pagjumë, ishte i dërmuar. Zemra i rrihte furishëm sa druante se do të pësonte sulm kardiak. Sytë nuk i hiqte nga rruga. Flamuri britanik mbi autoblindë nxori kokën në kthesën e parë. Trupat po futeshin triumfalisht në qytet. Turma euforike i priste ushtarët nga periferia e qytetit deri në sheshin kryesor. Radioja lajmëronte se grupe qytetarësh kishin dalë në pritje që nga kufiri. Lajmësi tha se tuneli i parë qe minuar nga ushtria pushtuese, por britanikët e zgjidhën këtë vështirësi, i bartën trupat e autoblindat me helikopterë. Gazetarit të emocionuar ndonjëherë i zihej fryma nga nxitimi e emocionet, por vazhdonte të fliste.  

   Thatimi me sy të ënjtur e ndiqte me kureshtje turmën e shkalafitur e të paushqyer që brohoriste. I gjatë, me sy të futur në gropë, fytyrë të zbehtë e pamje të njeriut të paushqyer, pos flokëve të thinjur në tëmtha, vështirë ia përcaktoje moshën, ashtu si nuk ia përcaktoje as profesionin. Ishte veshur me një këmishë doku e pantallona xhinsi. Për herë të parë pas disa muajsh dilte në ballkon dhe shihte qytetin. Zhurma dëgjohej si dridhje tërmeti në ajrin e elektrizuar. 

   Shtatëdhjetë e tetë ditë ngujimi e terrori i kishte bërë njerëzit të mos e kontrollonin veten: qanin dhe qeshnin njëkohësisht, përqafonin ushtarët, u flisnin pa pra, sikur ata i kuptonin. Hapnin dhe mbyllnin sytë, nuk i besonin mrekullisë. Ndërkaq, zhurma e autoblindave dhe zinxhirët e tankeve ndonjëherë e mbysnin brohoritjen e turmës. 

   Nga ballkoni i katit të tretë ai emocionohej sa më shumë që afroheshin ushtarët anglezë. Dikur ia plasi vajit me zë. Nuk ishte askush që ta dëgjonte. Zë njeriu a mjaullimë maceje nuk dëgjohej korridorit të braktisur. Besonte se ishte i vetmi vendës në tërë hyrjen, mbase edhe në tërë lagjen. Pasi u zbraz emocionesh, ktheu kokën majtas e djathtas sikur donte të sigurohej: e vërejti kush apo jo dobësinë e tij emocionale. Në godinat e larta, ngjitur njëra me tjetrën me rrugët e ngushta, dikur jetonin me mijëra banorë. Ishte një koloni e tërë apartamentesh të stilit të kohës, të ndërtuara pa ndonjë shije, por të parapara të strehonin sa më shumë banorë.     

  Çerdhen e mitralozit në hyrje të ndërtesës më të lartë e kishin braktisur ushtarët pushtues, tyta e një arme kundërajrore shihej në cepin e godinës, e fshehur me mushama ushtarake prapa një kioske.   

   I dilnin para syve lëvizjet e policëve e të paramilitarëve korridoreve, i kujtohej se si i shikonte vjedhurazi nga vrima e derës. Ndonjëri prej tyre kthehej për një çast dhe përgjonte. Ky shushatej me shpresën se ai do të humbiste durimin. Komshiu kolon përballë kur kalonte korridoreve i binte ziles me tërbim, me mëdyshjen e vagullt se dikush prapa kësaj dere e përgjonte në heshtje. Ndonjëherë kolonët e tjerë përpiqeshin ta thyenin derën, pastaj hiqnin dorë. Kishte mjaft apartamente të braktisura nga i kishin dëbuar banorët vendës. 

 Burri i shushatur asnjëherë nuk ishte frikësuar si mbrëmë. Dukej sikur paramilitarët dhe ushtarët rusë do ta përmbysnin botën. I mbyllte veshët, por  krismat dhe zhurmat i vinin të mbytura. Tërë natën nuk vuri gjumë në sy. Nga mëngjesi e koti gjumi. Nuk i kujtohej sa kohë fjeti, nuk i dëgjoi as kur ia mbathën  kolonët paramilitarë. 

   Zhurmat në rrugë e rikthyen në realitet. Nga ballkoni mund të shihej larg. Bashkëqytetarët festonin. E rrëmbeu brohoritja e njerëzve. Në mënyrë të papërcaktuar përshëndeti me dorë në ajër, edhe pse askush nuk mund ta shihte. “Kaloi edhe kjo furtunë”, i tha vetes.

   I entuziazmuar e la ballkonin dhe u bë gati të dilte. Donte të ndiente frymëmarrjen e qytetit, ta shijonte lirinë që i kishte përshkuar rrugët, të shihte dhe të dëgjonte njerëzit që nuk i kishte dëgjuar me muaj; donte ta ndiente pulsimin e fuqishëm të jetës. Ishte i përmallshëm për njerëz e gjallëri. Por kur e hapi derën figura e një njeriu prapa derës e trembi.

   -E ti?!- pyeti vetvetiu. 

   Fqinji kolon me kokën e buldogut, trupin e lidhur e të fuqishëm rrinte para tij si qeni i rrahur. 

   -Komshi, unë shkova, po t’i lë çelësat e banesës në besë.  

   Pati forcë sa ta frenonte veten. I vinte t’ia vishte shpullë në surrat. E pa me vëmendje. Po ai komshi i mëparshëm, me tipare të zbutura dhe esëll. Bulldogu i fliste shqip, ndërsa kurrë më parë nuk i kishte folur në gjuhën e tij. Zëri i dilte i butë, lutës, gati përgjërues, ndryshe sa ishte mësuar ta dëgjonte.  

   -Edhe frigoriferin e ke plot me ushqime, -vazhdonte ta bindte. -Të kam lënë raki të mirë kumbulle.   

    -Komshi, besa ka vdekur, çelësin  e banesës merre me vete, -ndërsa ia përplasi derën sikur donte t’ia thyente turinjtë. 

    Nuk deshi ta shihte reagimin e komshiut. Nuk i interesoi në rrinte ende prapa derës si dikur kur donte të bindej se mos ka njeri brenda apo kishte ikur. Dridhej nga zemërimi. Ecejaket nëpër dhomë i nisi si dikur kur nuk shihte asnjë rrugëdalje nga ngujimi. Një jetë të tërë ky komshi i rrinte si shpata e Damakleut mbi kokë, ia kishte nxirë jetën, e ndiqte si hije, shpesh e kërcënonte me vrasje. Komshiu kolon, nuk e pranonte asnjë fqinj vendës. Grindej e bënte zhurmë korridoreve. E thërriste policinë edhe për ndonjë zhurmë kalamajsh. Para se të nisnin bombardimet u tërbua fare, veshi uniformën e paramilitarit, endej me pushkë të gjatë dhe shante mbarë e mbrapshtë korridoreve.   

    Radioja që jepte lajme e shkëputi nga imazhi i pakmëparshëm. Një reporter i huaj fliste në gjuhën angleze për trupat e NATO-s që dalëngadalë po e shtrinin pushtetin mbi tërë territorin. Forcat pushtuese po tërhiqeshin. Pamjet që shihte nga dritarja i dukeshin, ireale. E dinte se është zgjuar, por druante se po shihte ëndrra.  

   Një zhurmë e çuditshme ia tërhoqi vërejtjen. Zgjati kokën me kureshtje poshtë ballkonit. Në trotuar para apartamenteve disa familje kolone po bëheshin gati të niseshin me makinat e tyre “Zastava”, të mbushura me rraqe. Trapi i mbramë i makinave sa s’kishte rënë në asfalt nga ngarkesa. Dy prej makinave kishin rimorkio të mbushura dhe të mbuluara me mushama ushtarake. Kolonët që gatiteshin t’ia mbathnin merrnin dhe jepnin me ngarkesën e makinës. Një fëmijë qante, një grua bënte me duar. Të gjithë përpiqeshin t’ia mbathnin pa u vërejtur. 

   -Babi, ku do të shkojmë?, -e dëgjoi pyetjen e vogëlushit në gjuhën e tyre. 

   -Në shtëpi, biri im, në shtëpi,- përpiqej ta qetësonte i ati.  

    -Pse nuk është kjo shtëpia jonë? -pyeti vogëlushi i dëshpëruar, kurse babai nuk i përgjigjej. 

   Nëna e vogëlushit që doli të kontrollonte bagazhin, qante në heshtje. Familjet tjera merreshin me ngarkesën pa bëzajtur.     

   -Sasha. e more celularin tim? – dëgjoi kur e pyeti burri djalin në të gjashtëmbëdhjetat. Ai ia ktheu në panik:

– Jo, nuk e mora. Ku e ke lënë? 

   – Lëre fare. 

   Nuk donte ta niste edhe një herë djalin e tij shkallëve të errëta.  

   Nxori revolen dhe u nis me vrap shkallëve të hyrjes. Kur u kthye i mbushur frymë dhe i frikësuar, ia bëri me kokë gruas se çdo gjë ishte në rregull. 

      -Ikim?- pyeti gruaja e shqetësuar.

      -Ikim!, -e tumiri burri, ndërsa ua bëri me sinjale të fareve të tjerëve që ishin para tij.    

   Katër makina “Zastava” , u nisën në heshtje, në drejtimin e kundërt me kolonat e autoblindave të ushtrisë angleze. Ata po e braktisnin qytetin, ndërsa kolonat e refugjatëve në kahun e kundërt po ktheheshin me makina apo këmbë menjëherë pas britanikëve. 

   Kolonat e ikanakëve dhe të refugjatëve takoheshin rrugës, në të ngjitur të kodrës së butë në dalje të kryeqytetit. Asnjëra nuk e shikonte tjetrën, secila kishte hallin e vet. Nuk kishte lamtumirë, provokim as kërcënim. Ishin të çuditshme këto dy kolona, që ecnin në kahun e kundërt. Njëra shpresonte se do t’i jepte fund jetës së refugjatit, do të fuste kokën nën çati pas dëbimit disamujor, kurse kolona tjetër nisej drejt së panjohurës. 

   Kjo pamje e trishtë e riktheu burrin e pikëlluar në kohën kur turmat e  pafundme të refugjatëve shkonin rrugës së madhe, shkelnin si somnambulë mbi asfaltin e kodrës së butë si të shkonin në mortin e tyre. 

   Rruga e lagjes u bë edhe më e shurdhër kur ikën veturat e kolonëve.     

   Grumbullin e ndërtesave shumëkatëshe e shigjetonte dielli përvëlues i mesditës. Iu kujtua dialogu me komshiun para derës. Një herë ktheu kokën prapa, ishte në mëdyshje të hapte derën e apartamentit që të shihte është tufa e çelësave aty apo jo. Kureshtja nuk e la të qetë. Hapi derën. U habit kur pa çelësat te pragu i derës. I shikoi me neveri, iu dukën si minj të ngordhur. Nga mllefi i shqelmoi me sa fuqi që kishte. Tufa e çelësave fluturoi me shpejtësi, një herë u përplas për muri pastaj ra në pushimoren e dytë të shkallëve me një krismë të thatë. Me flakjen e çelësave u shkarkua nga hija e kolonit. E hoqi nga supet presionin e terrorit e të netëve të pagjumë.

   -Thefshi qafën, bijë kurvash, – shau me zë. 

   Askush nuk e dëgjoi. Korridori i braktisur të trishtonte.  

   U kthye në apartament. 

   Burri thatim, me sy të ënjtur, i la pas vetes netët e pagjumë, terrorin, e ndrydhi kujtimin për çmendinë e policëve e të kolonëve të armatosur. Ai kishte mbetur dele e humbur në mesin e ujqërve të tërbuar. Athua kishte të tjerë? kishte pyetur sa e sa herë në heshtje. Nuk e dinte si shpëtoi. Nisi të sillej vërdallë nëpër apartament, pa ditur ç’të bënte, megjithëse askush nuk e pengonte të dilte në rrugë dhe ta gëzonte lirinë. Komshinjtë vendës kishin ikur shumë javë më parë, komshinjtë kolonë nuk ishin më; të tjerët mbase rrinin të shushatur nëpër bodrume; prisnin të qartësohej gjendja; përvoja e hidhur e atyre që pësuan nga nxitimi i bënte të kishin kujdes. 

   Diku në thellësi të qytetit dëgjoheshin krismat e kolonëve të armatosur që nuk e kishin kapur situatën e re. Ata ende ishin të rrezikshëm me një arsenal armësh që i mbanin në shtëpi. Një snajper i tyre nga kati i pestë goditi dy fatkeq shqiptarë në kulmin e entuziazmit, ndërsa brohorisnin “NATO, NATO!”. Të rinjtë ranë në trotuar si t’i kishte goditur reja pa e kuptuar nga u erdhi vdekja. 

  Thashethemnaja se kolonët gjatë tërheqjes po bënin kërdi e mbërtheu qytetin. Digjnin lagje, futeshin nëpër bodrume dhe u hidhnin granata dore banorëve të fshehur.   

   Pas pak nisën të lëviznin grupet e mbetura të kolonëve të armatosur drejtë rrugës magjistrale. Lëvizin me kamionë e vetura të plaçkitura, ngrinin tre gishtërinjtë si tërfurk djalli dhe shkrepnin me kallash.