(đ”đđ đšđđđđ đźđđđđđđđđđ)
Ibrahim Rugova, âkolosi i brishtĂ«â sipas pĂ«rkufizimit postum tĂ« Bernard Kushner nĂ« âLe Mondeâ, i ka mundur gjithmonĂ« kundĂ«rshtarĂ«t e tij pa kĂ«rkuar ndeshje asgjĂ«suese. Thjesht nuk u ikte atyre. E ka bĂ«rĂ« kĂ«tĂ« pa festuar asnjĂ«herĂ« fitoret. Ato flasin vetĂ« si peng i kujtimit tĂ« tij. MĂ« kryesorja Ă«shtĂ« Kosova e pavarur dhe pĂ«r atĂ« qellim i janĂ« dashur ato.I ka pĂ«rjetuar me perkorje pa mujshari. TĂ« mundurit mĂ« jetĂ«gjatĂ« se ai pĂ«r vullnet tĂ« Zotit, ende gjuajnĂ« me mllef ndaj RugovĂ«s, jo nga lartĂ«sia e distancĂ«s historike, por shpesh, si kundĂ«rshtarĂ« nga ultĂ«sia e pezmit, tĂ« helmuar disfatash, pĂ«r gjithĂ« pjesĂ«n e jetĂ«s qĂ« u ka mbetur. Mrapshti shqiptare, sllave apo karakteristikĂ« ritmike e natyrĂ«s njerĂ«zore e tĂ« gjithĂ« atyre qĂ« pozicionin nĂ« raport me kohĂ«n dhe shoqĂ«rinĂ« e projektojnĂ« si kundĂ«rvĂ«nie herotradhtar, zor ta ndash?!
* * *
Rugova është modeli i rrallë shqiptar i studiuesit të formuar në shkollën e Parisit, si ndjekës i Zhenetit dhe Bartit, i kontekstualizuar me bashkëkohësinë evropiane si një zë modern i saj!
Por, para se tĂ« mbĂ«rrinte kĂ«tu, ai ishte njĂ« vazhdues i Rilindjes KombĂ«tare, si qĂ«ndresĂ« kulturore dhe politike, e cila shtrĂ«nguar rrethanash historike u detyrua tĂ« mbetej aktuale nĂ« KosovĂ«n qĂ« kĂ«rkonte liri dhe shtet.Veprat e Ibrahim RugovĂ«s, sot e asaj dite mbeten pika referimi pĂ«r kĂ«do qĂ« studimet letrare e albanologjike tĂ« zhveshura propagande dhe ideologjie i ka nĂ« fokusin e tij. Ato janĂ« substancĂ«, intime e reflektive. TĂ« gjithĂ« armiqtĂ« e patetikes mund tĂ« ushqehen mendĂ«risht me to. Po aq ideologjia kombĂ«tare, jo si nacionalizĂ«m shovinist dhe âstrehĂ« e fundit e maskarenjveâ, por si patriotizĂ«m e vetĂ«dije.
* * *
Prishtina e RugovĂ«s, si mot, si brez, por edhe nĂ«pĂ«rmjet tij i dha kulturĂ«s shqiptare frymĂ«marrjen e mendimit modern dhe shpresĂ«n pĂ«r njĂ« vazhdimĂ«si tĂ« natyrshme me traditĂ«n e ndĂ«rprerĂ« dhunshĂ«m nga 45 vitet e regjimit komunist nĂ« ShqipĂ«ri. Me grupin e tij tĂ« spikatur, tradita kulturore shqiptare rivlerĂ«sohet, bĂ«het bashkĂ«kohĂ«se me atĂ« evropiane.Mjafton tĂ« kujtojmĂ« Anton Pashkun, Idriz Ajetin, Fehmi Aganin, Sabri Hamitin, Anton ĂetĂ«n, Mark Krasniqin, Engjell Sedajn, Rexhep Ismajlin, Nazmi Rrahmanin e disa tĂ« tjerĂ«. Rugova, si rrallĂ«kund e rrallĂ«herĂ«, veshi mantelin jo vetĂ«m tĂ« udhĂ«heqĂ«sit politik, por edhe tĂ« atij shpirtĂ«ror, duke fituar njĂ« pĂ«rmasĂ« mistike. Besimin nuk e mori nga premtimet qĂ« bĂ«ri, zakonisht bĂ«nte pak sosh, por nĂ« formĂ«n e njĂ« sintonie shpirtĂ«rore jo lehtĂ« tĂ« shpjegueshme me racionalizmin e arsyes.Nuk ishte populist, ndonĂ«se populizmi e ndiqte nga pas, por kishte mĂ«nyrĂ«n e tij origjinale tĂ« tĂ« krijuarit optimizĂ«m dhe shpresĂ«. VĂ«rtet Rugova ishte Presidenti, po veç formalisht, sepse shumĂ« mĂ« tepĂ«r konsiderohej. Zakonisht kauzat e mĂ«dha, si ajo e lirisĂ« dhe pavarĂ«sisĂ«, kĂ«rkojnĂ« prijĂ«s, jo personazhe protokolli.
* * *
Ai ndĂ«rtoi simbiozĂ«n mbresĂ«lĂ«nĂ«se tĂ« njeriut krijues, mendimtarit e veprimtarit politik qĂ« shndĂ«rrohet nĂ« udhĂ«heqĂ«s tĂ« pakontestueshĂ«m tĂ« njĂ« populli qĂ« shĂ«lbimin e vet e kĂ«rkoi te njĂ« njeri i vetĂ«m, te Ibrahim Rugova. Nuk janĂ« tĂ« shumtĂ« popujt qĂ« gjithĂ« fatin e tyre e vendosin mbi njĂ« palĂ« shpatulla njerĂ«zore, duke pretenduar se ai Ă«shtĂ« mĂ« shumĂ« se njĂ« njeri, gati njĂ« profet.Misteri i besimit i shpĂ«rbleu kosovarĂ«t. RrallĂ« profecia shndĂ«rrohet nĂ« fakt. âE di Rugovaâ, âai e ka njĂ« zgjidhjeâ, ishin shprehjet dominuese, tĂ« cilat si refren kombĂ«tar i popullit shqiptar tĂ« KosovĂ«s, shfaqeshin nĂ« orĂ«t mĂ« tĂ« rĂ«nda, kur paqartĂ«sia ishte mĂ« tepĂ«r se humane. NĂ« agun e pavarĂ«sisĂ«, kur nĂ« fund tĂ« tunelit dukej drita e bashkĂ« me tĂ« edhe pushteti e interesat, u shfaqen âheronjtĂ«â e shumtĂ«, akuzuesit, frota e pĂ«rbaltĂ«sve, ndoshta ngaqĂ« kuptuan menjĂ«herĂ« se ai pĂ«rgjithmonĂ« do tĂ« mbetej Heroi qĂ« mund tâi deheroizonte tĂ« rremet.Kosova e ditĂ«ve tĂ« sotshme Ă«shtĂ« dĂ«shmia mĂ« ulĂ«ritĂ«se e kĂ«tij raporti. HerĂ« pas here, tehu i akuzave si nĂ« tĂ« gjallĂ« bie ende mbi tĂ« edhe tani kur prehet nĂ« jetĂ«n e pĂ«rtejme. MalĂ«sorĂ«t tanĂ« kanĂ« njĂ« shprehje qĂ« thotĂ« âinati asht kĂ«shilltari ma i keqâ dhe Rugova duket e dinte kĂ«tĂ« e nuk u pĂ«rgjigjej kurrĂ« akuzave dhe shpifjeve, sepse me gjasĂ« i konsideronte kotĂ«sira nĂ« raport me projektin qĂ« po realizonte pĂ«r ardhmĂ«rinĂ« e KosovĂ«s.
* * *
Me frymĂ«zimin shpirtĂ«ror qĂ« ngjallte fjala e tij, me eksperimentin unik tĂ« shtetit paralel, si me levĂ« Arkimedi e nxori KosovĂ«n nga kufijtĂ« e JugosllavisĂ« drejt kancelarive mĂ« tĂ« fuqishme tĂ« botĂ«s, duke e shndĂ«rruar atĂ« nga njĂ« âproblem i brendshĂ«mâ serb, nĂ« problem ndĂ«rkombĂ«tar, zgjidhja e tĂ« cilit tendosi raportet PerĂ«ndim-Lindje si nĂ« motet e luftĂ«s sĂ« ftohtĂ«. NĂ« pak vite realizoi metamorfozĂ«n e dĂ«shiruar kombĂ«tare, u dha shqiptarĂ«ve pĂ«rtej shtetit tĂ« 1912-s shtetin e dytĂ«.Ai fitoi simpatinĂ« e gjithĂ« botĂ«s sĂ« qytetĂ«ruar, duke ia hequr kĂ«tĂ« simpati SerbisĂ« dhe Millosheviqit, tĂ« cilin sĂ« pari e mundi nĂ« imazh. Jugosllavia, Serbia me shumĂ« lidhje historike e miq nĂ«pĂ«r botĂ«, nostalgji luftĂ«rash botĂ«rore e aleancash mundej nga ânjĂ« provincĂ«â, e vetmuar, e varfĂ«r e keqprezantuar nga propaganda serbe si vatĂ«r fundamentalizmi pothuaj e hedhur gjithmonĂ« nĂ« krahĂ«t e âarmikutâ, si kujtim âotoman nĂ« zemĂ«r tĂ« EvropĂ«sâ.Rugova krahasohej me Gandin e thirrej âGandi i Ballkanitâ, sot do tĂ« ishte po kaq e gjetur tĂ« thuhet âRugova i shqiptarĂ«veâ, emri i mjafton historisĂ« sĂ« vet dhe tĂ« dyja bashkĂ« formojnĂ« njĂ« ideologji lirie dhe njĂ« doktrinĂ« paqeje.NdĂ«rsa tjetri, Millosheviqi, nga aleat i PerĂ«ndimit meritoi nofkĂ«n e kasapit brutal, apo si Hitleri i kohĂ«s sonĂ«. NĂ«se Rugova nuk do tĂ« shfaqej si pasqyra qĂ« mbyti Narcizin, vĂ«shtirĂ« se PerĂ«ndimi do ta shquante shpejt e saktĂ« profilin e vĂ«rtetĂ« tĂ« Millosheviçit. ShBA-tĂ« dhe Evropa gjendeshin pĂ«rballĂ« rezistencĂ«s paqĂ«sore, por solide tĂ« RugovĂ«s nga njĂ«ra anĂ« dhe masakrave, eksodit e dhunĂ«s sĂ« Millosheviqit nĂ« tjetrĂ«n.TĂ« papajtueshme si strategji dhe aksione, ndaj nuk kishte mundĂ«si kompromisi. Duhej mbajtur anĂ«! ZgjodhĂ«n RugovĂ«n, i cili mesa duket i shfaqej kontinentit si njĂ«ri prej iluministĂ«ve tĂ« tij tĂ« mĂ«dhenj, ndoshta pĂ«r tâi kujtuar se ndonjĂ«herĂ« Ballkani i kthehet antikitetit tĂ« vet. Evropa, PerĂ«ndimi e njohĂ«n RugovĂ«n pĂ«r tĂ« vetin.* * *
HerĂ«t u bĂ« shqiptari mĂ« i mediatizuar nĂ« botĂ«, pasuria mĂ« e madhe e KosovĂ«s, shumĂ« mĂ« tepĂ«r se minierat. E shkuara dhe aktualiteti pĂ«rmblidhej te njĂ« njeri. Intelektuali me syze e shall, qĂ« fliste shtruar, gjykohej si vetĂ« Kosova. NĂ« rrafshin e imazhit u shndĂ«rrua nĂ« njeriun-komb.KĂ«tĂ« famĂ« tĂ« tijĂ«n nuk e pĂ«rdori vetĂ«m pĂ«r KosovĂ«n, por edhe pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«, si âambasador permanentâ i saj, kur demokracinĂ« tonĂ« tĂ« re Evropa dhe ShBA-ja e konsideronin si njĂ« eksperiment mbĂ«rthyer dyshimesh e krizash.
* * *
NĂ« provĂ«n mĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« tĂ« historisĂ« sĂ« shqiptarĂ«ve tĂ« KosovĂ«s nĂ« kohĂ«n e terrorit dhe eksodit gjatĂ« luftĂ«s sĂ« NATO-s me SerbinĂ«, pikĂ«risht pĂ«r lirinĂ« e kĂ«saj toke shqiptare, ai e bashkoi fatin me atĂ« tĂ« popullit tĂ« tij, nuk shkoi tĂ« fshihej nĂ« hotelet e Shkupit apo te Vila 31 nĂ« TiranĂ«. E kritikuan se u mor forcĂ«risht dhe u dĂ«rgua te Millosheviqi, por edhe atje ai respektoi parimet e filozofisĂ« sĂ« tij.Ai ndenji nĂ« PrishtinĂ« se ishte trim se nuk i frikej Millosheviqit, ndryshe nga shumĂ«kush qĂ« makinĂ«n vrastare tĂ« SerbisĂ« e bĂ«nte fĂ«rtele me deklarata bombastike nga strehat e sigurta tĂ« TiranĂ«s apo tĂ« EvropĂ«s.KundĂ«rshtarĂ«t politikĂ« nĂ« KosovĂ« e ShqipĂ«ri bĂ«nĂ« garĂ« kush ta detraktonte mĂ« shumĂ« e mĂ« shpejt, duke rĂ«nĂ« pre e meskinitetit dhe xhelozisĂ« provinciale. Po, Ă«shtĂ« rasti me pĂ«rsĂ«ritĂ« qĂ« ârrufeja bie mbi lisat e gjatĂ«â. Duke hedhur baltĂ« mbi RugovĂ«n, besuan se hoqĂ«n baltĂ«n e tyre. Ishte populli i KosovĂ«s qĂ« foli nĂ« emĂ«r tĂ« tij, duke e votuar nĂ« mĂ«nyrĂ« plebishitare dhe ashtu e mori sa herĂ« desh mbĂ«shtetjen e tĂ« vetĂ«ve, derisa vdekja e ndaloi sĂ« konkurruari si politikan, por jo si model. Modeli u shndĂ«rrua nĂ« IkonĂ«.Shpesh ikonave u nxjerrim sytĂ« nĂ« kishat tona, si frikĂ« nga pĂ«rsosmĂ«ria e paarritshme e tyre, si hile ndaj ndĂ«rgjegjes qĂ« zien. Me mungesĂ« tĂ« theksuar skrupujsh, boll sish rĂ«ndĂ«n tĂ« kĂ«rkonin falje, tĂ« fotografoheshin pranĂ« buzĂ«qeshjes sĂ« tij, pas rikonfirmimit popullor nĂ« liri nĂ« njĂ« garĂ« vetĂ«- mohimi karakteresh tĂ« prishura dhe ai tĂ« gjithĂ« i priste dhe u dhuronte gurĂ« nga mineralet e KosovĂ«s, me zemĂ«rgjerĂ«si proverbiale.TĂ« gjithĂ« e merrnin gurin qĂ« nuk vriste, por falte me ndjesinĂ« e tĂ« kaluarit tĂ« lumit Jordan. Nuk i pĂ«rgĂ«njeshtroi kurrĂ«, nuk u kĂ«rkoi llogari. KĂ«tĂ« punĂ« e kreu âpopulli i tijâ, togfjalĂ«shi mĂ« domethĂ«nĂ«s qĂ« rrĂ«fen simbiozĂ«n e Ibrahim RugovĂ«s me KosovĂ«nâŠAskush tjetĂ«r si Ibrahim Rugova nuk ia doli qĂ« nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ« tĂ« ishte mik i shtrenjtĂ« pĂ«r Papa Gjon Palin e NĂ«nĂ« TerezĂ«n (fotografitĂ« e tĂ« cilĂ«ve e shoqĂ«ronin nĂ« çdo pritje) e tejet mbresĂ«lĂ«nĂ«s pĂ«r Alen ZhypenĂ«, bashkĂ«bisedues imponues pĂ«r Toni Bler dhe kĂ«rsheĂ«or pĂ«r Bill Klintonin, pasqyrĂ« filozofike pĂ«r Masimo DâAlemen dhe mendimtar i pashoq pĂ«r Klaus Kinkelin e Joshka Fisherin dhe burrĂ« pa tĂ« cilin nuk mund tĂ« konceptohet historia e re e KosovĂ«s pĂ«r MadalenĂ« Ollbrajtin.
* * *
GjithĂ« kĂ«to personalitete tĂ« botĂ«s e nderonin pĂ«r sĂ« gjalli dhe vazhdojnĂ« tâi referohen me nderim sa herĂ« vizitojnĂ« KosovĂ«n, sepse, veç tĂ« tjerash, te ai gjetĂ«n shtizĂ«n pĂ«r tĂ« varur flamurin e KosovĂ«s sĂ« pavarur dhe evropiane. I referohen kujtimit tĂ« tij pĂ«r tâu thĂ«nĂ« pasardhĂ«sve se ai na dha fjalĂ«n pĂ«r Ju. Mos e tradhtoni sĂ« vdekuri.Mos na keqkuptoni atĂ« dhe ne. Mos e shpĂ«rdoroni lirinĂ«. KurrĂ« nĂ« historinĂ« e shtypit dhe mediave tĂ« botĂ«s vdekja e njĂ« lideri shqiptar nuk ka qenĂ« lajm i parĂ«, si nĂ« rastin e RugovĂ«s, baras me MandelĂ«n, duke e rikonfirmuar si referencĂ« botĂ«rore. NĂ« vitin 2007, ministri i KulturĂ«s Bujar Leskaj i pat kĂ«rkuar njĂ« konsideratĂ« At Zef Pllumit me idenĂ« pĂ«r tĂ« botuar njĂ« Antologji pĂ«rshtypjesh mbi RugovĂ«n.Frati e dĂ«rgoi tĂ« vetĂ«n, tĂ« tjerĂ«t mesa duket jo. Pak rreshta, ndoshta shumĂ« pĂ«r njĂ« citim, por tĂ« shprehur aq sintetikisht qĂ« nuk mund ta citosh nĂ«se heq edhe njĂ« fjali, ndaj po e vendosim tĂ« plotĂ«. âNjĂ« ndĂ«r burrat e rrallĂ« tĂ« Kombit Shqiptar. Ndoshta ma i rralli ndĂ«r shekujt e fundit. Sepse na cilsohemi, simbas tĂ« tjerve, popull hakmarrĂ«s i pamĂ«shirshĂ«m e shkatrrimtar. Ai u pĂ«rpoq mĂ« e spjegue shkrimtarin e madh kosovar PjetĂ«r Bogdanin, ndĂ«rkaq PjetĂ«r Bogdani zotnoi shpirtin e Ibrahim RugovĂ«s. I pĂ«rpoq mendimi i tyne i pĂ«rbashkĂ«t: Liria e popullit kosovar. Caktoi me ndjekĂ« rrugĂ«n e tij si ma tĂ« drejtĂ«n pĂ«r njĂ« KosovĂ« tĂ« lirĂ« e tĂ« pamĂ«varun prej gjithkujt. Ai pati vizionin e themeluesve tĂ« EvropĂ«s sĂ« bashkueme. Atje mendonte me shti edhe vendin e vet, KosovĂ«n, por pa i shkaktue vuejtje as gjak kurrkuj, prandaj edhe kje thirrĂ« âGandi Kosovarâ. U sha e u luftue edhe nga serbĂ«t, u sha e u luftue nga shqiptarĂ«t, u sha e u luftue edhe nga kosovarĂ«t e vet, por ai kishte si drejtim vetĂ«m Vizionin evropian. Kje trim e nuk çau kryet pĂ«r kurrnji kritikĂ« e tĂ« shame, sepse ai ishte ma i dijtuni, e ma i urti i tĂ« gjithveâ.Ibrahim Rugova e bĂ«ri tĂ« kalueshĂ«m me kĂ«mbĂ« âdetin e kuqâ, tĂ« pamundurĂ«n tĂ« mundur. Ai vazhdoi aty ku e la PjetĂ«r Bogdani. Bogdani vazhdon tĂ« keqkuptohet. Me gjasĂ« edhe Rugova si dishepull i tij.
