Shkruan: Dush Gashi
Nëse nuk do të ketë ndonjë lajm tepër të rëndësishëm (si për shembull, që Ganja ta gjuajë edhe ndokend me ujë), atëherë edhe në mediat tona lajm i parë nesër do të duhej të jetë lansimi i teleskopit të ri hapësinor, James Webb. Natyrisht, nëse nuk do të ketë edhe një shtyerje të re pas shumë sosh të mëparshme të lansimit të tij, për shkak të motit të papërshtatshëm.Është fjala për tekeskopin, i cili ka kushtuar rreth 10 miliardë dollarë, të cilin NASA e ka ndërtuar për 20 vjet.
Teleskopi, i cili të lë pa frymë jo vetëm me mundësitë e tij të pabesueshme, por edhe me pamjen e tij, do të shikojë larg në historinë e universit, në kohën e formimit të yjeve dhe galaktikave të para. Shkencëtarët presin që ai të ndryshojë rrënjësisht të kuptuarit tonë për universin dhe të ndihmojë njerëzimin të zbulojë se nga vijmë dhe ku është ende e mundur të jetojmë në hapësirë.Qielli u eksplorua për herë të parë me një teleskop nga fizikani dhe astronomi italian Galileo Galilei në vitin 1609. Megjithëse ishte i vogël, 1.27 metra i gjatë, me imazhe të paqarta, Galileo mund të dallonte krateret në Hënë dhe një gjurmë drite të shpërndarë në qiell, të cilën ne e njohim sot si galaktika jonë – Rruga e Qumështit.Syri më i mprehtë në universin e hershëm që nga viti 1990 ka qenë Teleskopi Hapësinor Hubble, i cili ende sot rrotullohet rreth Tokës dhe mundëson zbulime të jashtëzakonshme shkencore.
Në historinë e tij 30-vjeçare, Teleskopi Hapësinor Hubble ka bërë zbulime të shumta, të cilat meritonin çmimin Nobel. Ndër të tjera, ai ndihmoi në përcaktimin e moshës së universit (13.8 miliardë vjet) dhe ndihmoi në përcaktimin se universi po zgjerohet me shpejtësi. Me ndihmën e tij, ata zbuluan se ekziston një vrimë e zezë në qendër të pothuajse çdo galaktike të madhe, ai ndihmoi në krijimin e një harte tredimensionale të materies së errët dhe zbuloi dy nga hënat e Plutonit, Knicks dhe Hydra.Por edhe Hubble nuk ishte mjaftueshëm i fuqishëm për të parë me saktësi formimin e galaktikave të para, menjëherë pas Big Bengut.Shkencëtarët dhe inxhinierët nga e gjithë bota kanë punuar për 25 vitet e fundit në ndërtimin e një dritareje revolucionare në hapësirën e hershme – Teleskopi Hapësinor James Web, i cili do të jetë teleskopi hapësinor më i madh, më i fuqishëm dhe më kompleks deri më tani, shkruan N1 Sllovenia.Teleskopi James Webb ka një pasqyrë 6.5 metra të ngjashme me huall mjalti, një mburojë dielli me madhësi të fushës së tenisit dhe katër kamera të veçanta dhe sisteme sensori për të mbledhur të dhëna. Pasqyra kryesore e Webb-it kap dritën e kuqe dhe infra të kuqe që udhëton nëpër hapësirë dhe e reflekton atë në një pasqyrë më të vogël, dytësore. Pastaj pasqyra dytësore e drejton dritën në instrumente shkencore, të cilat regjistrojnë dritën në gjatësi vale të ndryshme.Ai do të sigurojë një pasqyrë në fillimet e universit, më shumë se 13.5 miliardë vjet më parë, kur yjet dhe galaktikat e para, të bëra nga hidrogjeni dhe materia e errët, ndriçuan errësirën e universit të hershëm.
Kjo është arsyeja pse shkencëtarët e përshkruajnë gjithashtu teleskopin hapësinor James Webb si makinën më të fundit të kohës, sepse sa më thellë të shikoni në hapësirë, aq më tej shihni të kaluarën. Nëse Hubble mund të shihte galaktika të vjetra sa foshnjat në universin e porsalindur, James Webb do të ishte në gjendje të shihte vogëlushët. Për shembull, drita udhëton nga Dielli në Tokë për tetë minuta, kjo është arsyeja pse ne e shohim Diellin siç ishte tetë minuta më parë. Është e ngjashme me trupat e tjerë në hapësirë.“Ky është një nga rolet kryesore të James Webb – për të zbuluar se si dukej universi në fillim, kur ishte vetëm një për qind e moshës së sotme. Pikërisht atëherë filluan të formohen galaktikat e para, të cilat duam t’i studiojmë më në detaje”, tha Dr. Marusha Bradaç, një astrofizikane e njohur sllovene, e cila merr pjesë në zhvillimin e teleskopëve.Krahasuar me Hubble, i cili është në orbitë të ngushtë rreth Tokës, në një distancë prej 570 kilometrash nga Toka, James Webb do të “parkohet” gati një milion kilometra e gjysmë larg Tokës, ku do të rrotullohet rreth Diellit në të ashtuquajturën. pika e dytë e Lagranzhit ose L2.Në këtë pikë, teleskopi do të jetë në gjendje të mbajë një distancë të sigurt nga drita e fortë e Diellit, Tokës dhe Hënës, kështu që do të jetë në gjendje të qëndrojë i ftohtë, gjë që është vendimtare për njohjen e dritës së objekteve të dobëta dhe shumë të largëta.Web-i jo vetëm që do të studiojë hapësirën dhe galaktikat e hershme, por do të jetë i rëndësishëm edhe për kërkime të tjera. Një nga fushat kyçe në të cilat shkencëtarët presin shumë zbulime është studimi i ekzoplaneteve – planetëve jashtë sistemit tonë diellor, të cilët janë të ngjashëm me Tokën.Ndër të tjera, teleskopi James Web do të analizojë përbërjen kimike të atmosferës dhe do të kërkojë gjurmë të jetës në të.
Një nga sistemet planetare interesante, i cili do të studiohet nga teleskopi James Webb, është afërsisht 40 vite dritë larg nga Toka. Këta janë shtatë planetë me madhësinë e Tokës, që rrotullohen rreth një ylli të vogël e të ftohtë, të quajtur TRAPPIST-1, të cilin shkencëtarët e quajtën pas birrës. Ata i zbuluan në shkurt 2017 me ndihmën e teleskopit Spitzer.Tre prej tyre po lëvizin në një zonë ku temperaturat duhet të jenë mjaft të ulëta për të pasur ujë të lëngshëm, që do të thotë se mund të jenë të përshtatshme për jetën. Prandaj shkencëtarët presin me padurim kërkime më të detajuara mbi këta planetë, të cilat do të mundësohen nga James Webb.(E përktheva me Google translate, me ndërhyrje minimale. Në koment artikulli i tërë dhe një video rreth teleskopit James Webb)Në foto: Nebula Helix, e njohur si “Syri i zotit”, një prej fotografive më mbresëlënëse të bëra në hapësirë nga teleskopi Hubble
