Foto: Nga një takim në Gjenevë
Shkruan: Gani Bytyçi
Sot, vërtet, më zuri malli që të shiheshim. Edhe të ngrisnim nga një gotë. Nga dy. Nga disa…
Kisha mall pë atë “la menchose-en” tënde. Ndonëse tani, shëndeti, edhe mua m`i ka reduktuar gotën e qejfin. Po kjo nuk do të ishte herë e parë, që ne nuk e përfillnim këtë rregull. Të të them (edhe këtë herë) se ne, as unë e as ti, asnjëherë nuk ishim aq të rregullt.U bë kohë që nuk jemi parë? Apo, andej nga je ti, në atë universin e pafund, koha nuk matet fare dhe atje ajo ma nuk ka asnjë kuptim? Këndej nga ana jonë, ajo akoma na i dikton të gjitha lëvizjet dhe veprimet tona.
Vendosa të ikja për në Gjenevë (edhe në Francë). Tani, kur jam atje, janë dy miq që më mungojnë. Dy mungesa. Dy dhimbje për miq. Edhe me Xhemën (të tretin) shihemi shumë rrallë. Na ka rrëmbyer ai mashtrimi i këndejshëm. U nisa për rrugë pa u menduar fare. Nuk bëra asnjë përgatitje. Me vete mora vetëm dy libra, që kisha në ri(lexim). Futa në çantë, disi me rrëmbim, sikur t`i vidhja ato. U ngjita në tren. Si zakonisht, zura vend pranë dritarës. Aty ulem përherë. Kur nuk ka shumë udhëtarë, kemi mundësi të zgjedhim vendin. Unë, gjithmonë kam dëshirë të shoh pamje që lëvizin. Imazhe që parakalojnë. Tani është pranverë (e vonuar këtë herë). Ti Bajro, e njeh mirë natyrën e Zvicrës. Nuk kam çfarë të të them për të. Madje, ti i njeh edhe këto pamje në të gjitha detajet e tyre. Një mal, një lartësi alpesh, një pirg i lartë, shtëpi malorësh, ferma, stane, fusha gjithë blerim, një liqe, një lumë, gjelbërim gjithandej. E ke shëtitur ti gjithë Zvicrën, në çdo kënd të saj, si një zog shtegtar.Rrugëtimin për në Gjenevë po e bëja me dy personazhe, nga ata më tragjikët e gjithë historisë së autorëve të antikës, Eskilin dhe Senekën.
Gjatë këtij rrugëtimi kisha dhe mendimin e kujtimet e dy miqve, që aq shumë më mungojnë, Hevzi Kryeziu dhe Bajram Sefaj.Po i lexoja (për të satën herë) edhe po i kujtoja, këta dy tragjikët antik, që i kisha me vete. Seneka kishte bërë një jetë tronditëse deri në detyrim për egzil. Oh sa i dhimbshëm është ai “Egzili” (i tij), që ia dedikon nënës, një mënyrë kërkimfaljeje për dhimbjen, që i kishte dhënë asaj me largimin e tij. Tjetri ishte Eskili, poashtu tragjik (edhe humbës i madh). Pra dyfish tragjik. Eskili ndërroi jetë në Sicili (aksidentalisht, sipas një legjende). Vdekja e tij, një ironi banale. Një shqiponjë ishte ngritur lart me breshkën që e kishte kapur. Duke e pandehur për shkëmb kokën e babait të tragjedisë, atij humbësi të madh, shqiponja, e kishte përplasur breshkën mbi kokën e ndritur e më të madhit dramaturg të të gjithë hsistorisë së teatrit. Pra Eskili ishte goditur nga lart. Ai kishte mbetur i vdekur në vend. Nëse nuk është për t`i besuar kësaj gojëdhëne, atëherë detyrimisht duhet të pyesim se kush e përzuri Eskilin nga Athina, kush e vrau atë dhe për ç`arsye u bë ajo.
Është dhe pyetja tjetër, që nuk mund ta shmangim dot, pse u zhduk gati e gjithë vepra e tij.Eh, Bajro, hamendësime këto, që na i jep mjegulli i historisë. Mos të të lodh më shumë me këto që ti i di aq mirë. Po, më thuaj, ti miku im, a ka tragjikë, andej nga ndodhesh ti? A ka aksidente e fatkeqësi të tilla, krejt banale, si këndej? A ka atje humbës, të munduar, të ndëshkuar, të mashtruar, të robëruar? A ka intriga e njerëz intrigantë? A ka të tillë, që zihen, vriten e priten gati për asgjë? Kot fare. A ka andej pushtetarë e gënjeshtarë, rrëmbyes, hajdutë e kusarë, hipokritë, përdhunues e kriminelë, ngase kjo bota jonë e këndejshme, është mbushur deng me të tillë. Po më thuaj, miku im, a ka andej edhe luftëtarë e çlirimtarë, si dikur në kohën e artë, kur kishte moral, ideal, trimëri e krenari?Eh, po, për librin e kishim fjalën. Ti, atë e parapëlqeje. Ti, gjithmonë ke dashur që të flisnim vetëm për librin. Të flisnim për të dhe kur ishim me të tjerë, që nuk e kishin shumë për qejf librin.E di që ti, së pari do të më pyesje nëse unë kam shkruar ndonjë gjë. Pasi të të isha përgjigjiur se nuk kam shkruar asgjë, ti do të më rrëfeje për tregimin që e ke shkruar ditët (edhe netët) e fundit. Harrova se andej, në atë universin ku ndodhesh ti, nuk ka fare natë. Nuk e di se si mund të jetohet pa natën, pa errësirën. Në këtë anën tonë, jemi mësuar të jetojmë me errësirën dhe natën, pavarësisht sa zgjasin ato. Ka ndodhur në histori që për pesë shekuj të ketë vetëm natë dhe errësirë.
Mbase njrriu e ka të pamundur jetën pa errësirën dhe natën. Apo, ti do të më thoshe se errësira u duhet pushtetarëve e tiranëve, hajdutëve, keqbërësve, përdhunuesve, intrigantëve.Pastaj, ti do të më flisje për një libër të shkëlqyer, që e ke lexuar së fundi. Do të më flisje për një autor të jashtëzakonshëm e për një film të papërsëritshëm, për një aktor gjenial…Ti ishe i mbushur me këto gjëra, Bajro.E lexova (edhe një herë) romanin tënd (të mirë), Parisi (jo)kot. Apo tani, mund të themi lirshëm, Parisi kot.E ke goditur, miku im! Ke ironizuar aq mirë me Parisin.Të kam thënë kaherë.
Cyrih,24. 05. 2024
